Znate li kojim životinjama preti izumiranje?

Svakog 3. marta, od 2013. godine, obeležava se Svetski dan divljih vrsta, kako bi se podigla svest o važnosti zaštite i očuvanja divljih životinjskih vrsta i njihovih staništa. Naime, prema podacima iz 2022. godine, globalna populacija divljih životinja je u proseku opala za 69% od 1970. godine, a neke vrste bi uskoro mogle potpuno nestati.

Situacija je ovakva u prvom redu zbog sužavanja ili uništavanja prirodnih staništa brojnih divljih životinjskih vrsta, tačnije zbog seče šuma, podmetnutih požara, izgradnje saobraćajne i stambene infrastrukture na staništima određenih vrsta, zagađenja voda, šuma i zemljišta, nedozvoljenog lova, klimatskih promena i još mnogo drugih razloga.

Kako bismo podržali inicijativu podizanja svesti o važnosti očuvanja raznovrsnosti života na našoj planeti, današnji tekst posvećujemo životinjskim vrstama kojima, nažalost, preti izumiranje.

1. Afrički šumski slon

Afrički šumski slonovi su izuzetno retka vrsta. Rođaci su afričkih savanskih slonova, a naseljavaju guste prašume zapadne i centralne Afrike, što onemogućava tradicionalne metode praćenja populacije, poput vizuelne identifikacije. Njihova populacija obično se procenjuje putem brojanja izmeta – analize gustine i distribucije izmeta na terenu.

Afrički šumski slonovi su manji od afričkih savanskih slonova, njihove uši imaju ovalniji oblik, a kljove su im pravilnije i usmerene naniže. Postoje i razlike u veličini i obliku lobanje i skeleta. Šumski slonovi imaju i mnogo sporiju reproduktivnu stopu od savanskih slonova, pa ne mogu brzo oporaviti svoju populaciju nakon opadanja njenog broja. Njihova poslednja uporišta nalaze se u Gabonu i Republici Kongu, a u malom broju ih ima i u drugim afričkim zemljama.

Afrički šumski slonovi žive u porodičnim grupama od 20ak jedinki i hrane se lišćem, travama, semenkama, voćem i korom drveća.
Ova vrsta je, nažalost, blizu izumiranja. Razlog ovome je pre svega gubitak staništa usled konverzije šuma u poljoprivredna zemljišta, gradnje infrastrukture i migracija stanovništva ka šumama. Osim toga, lov na slonovsku kost je takođe ozbiljna pretnja šumskim slonovima. Njihova populacija smanjena je za 62% u periodu od 2002. do 2011. godine, a tokom tog perioda vrsta je izgubila 30% svog prirodnog geografskog staništa. Zbog ovog negativnog trenda, vrsta je 2021. proglašena kritično ugroženom.

2. Amurski leopard

Amurski leopard je jedna od najređih velikih mačaka na svetu, sa samo oko 100 jedinki koje su ostale u divljini. Iako se čini da je njihova divlja populacija stabilna i raste, ova podvrsta leoparda je na listi kritično ugroženih vrsta od 1996. godine do danas.

Amurski leopardi mogu se pronaći samo u relativno malom regionu dalekog istoka Rusije i severoistočne Kine. Poznati su po svojoj sposobnosti prilagođavanja hladnim klimatskim uslovima. Njihova krzna su obično duža i gušća u poređenju s drugim vrstama leoparda, pružajući im zaštitu od hladnih temperatura.

Preostali predstavnici ove vrste suočavaju se sa višestrukim pretnjama po svoj opstanak, uključujući gubitak staništa usled seče šuma i požara izazvanih ljudskom aktivnošću, nelegalni lov i gradnju saobraćajne infrastrukture.

3. Javanski nosorog

Javanski nosorozi su sve do kraja 19. veka bili rasprostranjeni širom jugoistočne Azije i severoistočne Indije, ali je njihov broj zastrašujuće opao zbog lova i gubitka staništa. Tokom kolonijalnih vremena, ovi nosorozi su ubijani zbog rogova koji su mnogo vredeli na crnom tržištu, ali i zbog toga što su smatrani štetočinama. Jedina divlja populacija javanskih nosoroga danas, broji oko 75 jedinki, koje se mogu pronaći samo na ostrvu Java u Indoneziji. Naime, Nacionalni park Ujung Kulon poslednje je utočište javanskih nosoroga.

Ova vrsta je tamnosive boje i ima jedan rog koji može porasti do oko 10 inča. Njihova koža ima nekoliko labavih nabora, pa izgleda kao oklop.

Preostala populacija javanskih nosoroga izuzetno je ranjiva, ako uzmemo u obzir prirodne katastrofe koje pogađaju njihovo stanište, bolesti kojima podležu, i krivolov koji je stalna pretnja.

4. Sumatranski tigar

Tigar sa ostrva Sunda, poznat i kao sumatranski tigar, najmanja je podvrsta tigra na svetu, teška do 140 kg. Radi poređenja, tigrovi koji žive u regiji Amur su najveći od svih velikih mačaka, gde mužjaci mogu težiti i do dva puta više od sumatranskih tigrova. Imaju crvenkastosmeđe ili narandžasto krzno prekriveno crnim šarama.

Takođe su veoma retki ― procenjuje se da ih ima oko 600 u divljini, a mogu se pronaći samo na indonežanskom ostrvu Sumatra. Od 1980-ih, populacija ljudi u jugoistočnoj Aziji gotovo se udvostručila sa 357 miliona na oko 668 miliona u 2020. godini. To je imalo uticaja na broj tigrova, koji se smanjuje zajedno sa njihovim staništima. Kako se ljudska naselja šire u regionu, tigrovi sa ostrva Sunda sve su više izloženi susretima s ljudima, što neminovno dovodi do smanjenja broja ovih životinja. Nelegalni lov ozbiljno ugrožava njihov opstanak.

5. Planinski gorila

Planinski gorila je podvrsta vrste istočne gorile koja živi u dva izolovana staništa u visokim šumama vulkanskih, planinskih predela Demokratske Republike Kongo, Ruande i Ugande, kao i u Nacionalnom parku Bwindi Impenetrable u Ugandi. Ovaj region ima istoriju političke nestabilnosti i visoku stopu siromaštva. To predstavlja značajnu pretnju broju planinskih gorila, jer ljudi prelaze u oblasti bliže ovim velikim majmunima radi hrane i skloništa ― trenutno preko 500 000 ljudi živi blizu staništa planinskih gorila.

Mužjaci planinskih gorila mogu težiti između 140 i 200 kg, dok su ženke obično manje i teže između 68 i 113 kg. Imaju dugu dlaku, koja može varirati u boji od crne do sive, a odrasli mužjaci često razvijaju srebrnobelu prugu na leđima, zbog čega se nazivaju srebrnoleđim gorilama.

Iako su planinske gorile oduvek bile ugrožene zbog lova, uništavanja staništa i bolesti, napori u vezi sa očuvanjem ove vrste su doprineli povećanju broja njihove populacije u poslednjim decenijama. Ipak, i dalje su svrstane među ugrožene vrste, sa malo preko 1.000 jedinki u divljini i postoje mnoge pretnje koje mogu ometati napredak u oporavku ove vrste.

6. Tapanuli orangutan

Tapanuli orangutan je novoopisana vrsta orangutana, priznata kao posebna vrsta 2017. godine. Postoji samo jedna, izolovana populacija Tapanuli orangutana u divljini, koja je ograničena na tropske šume ekosistema Batang Toru na ostrvu Sumatra, u Indoneziji. Tapanuli orangutani imaju tamnosmeđu ili crvenkastu dlaku, a mužjaci često razvijaju karakteristične brade od dlaka na licu. Odrasli mužjaci mogu imati i izraženu grbu na leđima.

Danas su ovi primati koji žive na drveću kritično ugroženi, sa manje od 800 jedinki u divljini, što ih čini najugroženijom vrstom velikih majmuna na svetu. Gubitak staništa je jedna od glavnih pretnji njihovom opstanku, jer se tropske šume seku i pretvaraju u prvenstveno poljoprivredna zemljišta. Između 1985. i 2007. godine, uništeno je preko 40% šuma u provinciji Severna Sumatra, staništu Tapanuli orangutana.

7. Crni nosorog

Crni nosorozi s u između 1960. i 1995. godine doživeli dramatičan pad broja populacije zbog masovnog ilegalnog lova. Oko 2% populacije preživelo je ta teška vremena. Međutim, kako je očuvanje nosoroga dobijalo na značaju, njihov broj se i više nego udvostručio širom Afrike od 1990-ih do danas. Ipak, crni nosorozi su i dalje svrstani među kritično ugrožene vrste prema IUCN-u, sa oko 5.630 jedinki u divljini.

Tri podvrste crnih nosoroga su opstale, ali je zapadnoafrički crni nosorog proglašen izumrlim 2011. godine. Danas se 95% crnih nosoroga može pronaći u samo četiri zemlje: Keniji, Namibiji, Južnoj Africi i Zimbabveu. Najveća pretnja preostaloj populaciji i dalje je ilegalni lov. U poslednjih 10 godina, gotovo 10 000 afričkih nosoroga ubijeno je kako bi se zadovoljila nelegalna trgovina rogovima.

8. Saola

Saola je retka i izuzetno ugrožena vrsta sisara koja živi u šumama Indokine. Ova vrsta je otkrivena tek 1992. godine u Vijetnamu, a od tada je simbol zaštite divljih životinja u regionu. Saola ima dugačko i tanano telo, sivkastosmeđu dlaku i izuzetno dugačke rogove. Rođaci su goveda, ali podsećaju na antilopu. Imaju upečatljive bele oznake na licu i velike žlezde na vilici koje mogu koristiti za obeležavanje teritorije ili privlačenje partnera. Oni se mogu pronaći samo u Anamitskim planinama Vijetnama i Laosa.

Nažalost, saola je kritično ugrožena vrsta s veoma malim brojem preostalih jedinki u divljini. Njihova populacija je ozbiljno ugrožena zbog gubitka staništa usled seče šuma, krivolova i drugih pretnji koje proizlaze iz ljudskih aktivnosti.

Tačna veličina preostale populacije nije poznata. Njena retkost, karakterističnost i ranjivost čine da ova vrsta bude prioritet na listi zaštite. Trenutno se smatra da populacija broji najviše nekoliko stotina, a možda i samo nekoliko desetina jedinki.

9. Sumatranski orangutan

Sumatranski orangutan živi isključivo na ostrvu Sumatra, u Indoneziji. Trenutno su svrstani na listu kritično ugroženih vrsta, sa manje od 14.000 jedinki u divljini. Sumatranski orangutani suočavaju se sa sličnim pretnjama kao i njihovi rođaci sa Bornea i Tapanulija ― od seče šuma, širenja poljoprivrednih zemljišta i saobraćajne infrastrukture, do nelegalne trgovine divljim životinjama. Orangutanima trebaju velike površine povezane šume da bi živeli, a između 1985. i 2007. godine, ovi veliki majmuni su izgubili 60% svog staništa. Danas se većina ovih orangutana nalazi na severnom vrhu Sumatre, u ekosistemu Leuser, pejzažu koji uključuje tropske nizinske prašume i vlažne močvare od treseta.

10. Hoksbil kornjača

Hoksbil kornjača je jedna od sedam vrsta morskih kornjača i može se pronaći u priobalnim tropskim i suptropskim vodama Atlantika, Indijskog i Tihog okeana. Njihov broj se procenjuje na između 20 000 i 23 000 jedinki, mada je teško proceniti stvarnu veličinu populacije, jer su morske kornjače prave lutalice.

U poslednjih 30 godina, populacije ovih kornjača širom sveta su smanjene za barem 80%, najčešće jer bi ostale zarobljene u ribarskim mrežama, zbog degradacije gnezda, oštećenja koralnih grebena i nelegalne trgovine školjkama. Osim ovih pretnji, tu je naravno i zagađenje okeana plastikom, klimatske promene i porast nivoa mora, pretnje koje mogu dodatno doprineti smanjenju broja ove vrste u budućnosti. Trenutno se ova kornjača svrstava među kritično ugrožene vrste.

Osim ovih nekoliko vrsta, tu je još mnogo predivnih životinja čiji se broj iz godine u godinu smanjuje. Zbog toga je važno raditi na podizanju svesti o ovom problemu i na taj način pomoći u preduzimanju odgovarajućih koraka koji bi mogli pomoći u borbi za njihovo očuvanje.